Otomotiv sektörünün liderleri arasında yer alan Ford Motor Company’nin kurucusu Henry Ford, “Lider olmak için belli bir pozisyonda olmak zorunda değilsiniz.” sözüyle henüz sahip olduğu liderlik niteliğini keşfetmemiş olanlar için sadece liderliğini mütevazı bir şekilde sunan biri olmaktan öteye geçmiyor.
Oysaki Ford’un bu sözlerinin altına imzasını atacak nice isim var ve bu örneklerden yola çıkarak “Lider doğulmaz, lider olunur.” mottosunu benimseyenler. Öte yandan Napolyon, Gandhi ve Lincoln’e göre durum tam tersi: “Lider olunmaz, lider doğulur!”. Farklı şekillerde değerlendirmeye açık olduğu görülen liderlik bir dil pelesengi olduğundan yazımızda öncelikle “Liderlik nedir?” sorusunun doğru yanıtlarına değinecek, daha sonra ise “Liderlik yetkinliği nasıl geliştirilir?”in yanıtlarına geçeceğiz.
LİDERLİK NE DEMEKTİR, NE ANLAMA GELİR?
Tarih boyunca üzerinde en çok durulan konulardan olan ve kimi zaman yanlış bir şekilde “yöneticilik” yerine kullanılan “liderlik”, TDK Güncel Türkçe Sözlük’te “Liderin görevi” ve “Önderlik” açıklamalarıyla yer alır. Yaşamın ayrılmaz bir parçası olması nedeniyle farklı araştırmalarda farklı açılarıyla ele alınan liderlik, sözlük anlamının yanında, bir sanat olarak da değerlendirilir: Kılavuzluk yapılarak birini ya da bir şeyi ileriye taşıma, bir amaç uğruna başkalarını etkileme sanatı. Bunu başaranlara ise lider denir.
Farklı pek çok tanımla karşılaşmak mümkün olsa da gelmiş geçmiş yapılan liderlik tanımlarının ortak özellikleri ele alındığında dört ana ögenin baskın olduğu görülür: Amaç, lider, takipçi (izleyici) ve ortam. Amaç, ilgi ve gereksinimlerden oluşur. Lider, insanları etkileyenken takipçi, liderden etkilenendir. Ortam ise ilişkiler, motivasyon, yeterlilik gibi faktörlerin bir araya gelmesiyle ortaya çıkar. Bu nedenle tanımların çoğunda bu dört ögenin varlığıyla liderlikten bahsedilebilmek mümkün olur.
Lider ile yönetici arasında benzerlikler olsa da ikisi birbirinden ayrı kavramlardır: Liderin yenilikçi yönü ağır basarken örneğin, yöneticinin yöneten kimliği öne çıkar. Sistemler ve yapılar yöneticinin odağını oluştururken liderler kişilere dönüktür. Bir liderin aklındaki sorular “ne”yin “neden” olduğuyla ilintiliyken yöneticilerin sorularında “nasıl” ile “ne zaman” baskındır. Yöneticiler ile liderlerin bakış açıları da birbirinden farklıdır: Liderler uzak, yöneticiler yakın geleceğe odaklıdır. Öte yandan yöneticilerin sayısı, liderlerin sayısından çok daha fazladır.
Bu kısa karşılaştırmadan sonra liderlerin genel özelliklerine değinmekte fayda var:
- Zekidir: Odak noktasındaki insanları tanımada, anlamada ve hem yenilikçi fikir üretmede hem de sorunları çözme yolları bulmada zekâsı lider için belirleyicidir.
- Heveslidir: Yeni bir şeyler üretmek için duyduğu hevesi hiçbir zaman kaybetmez.
- Güvenilirdir: Maddi ve sosyo-psikolojik faktörleri doğru bir şekilde kullanarak takipçilerine güven duygusu aşılar.
- İnanılırdır: İzleyenlerinde olumlu bir etki bırakarak ifade ve davranışlarının kabul edilebilirliğini artırır.
- Doğruluktan Şaşmaz: Güven temelinde geliştirdiği ilişkilerine, doğru olmayan ifadeler sarf ederek zarar vermez.
- Dayanıklıdır: Olumsuzluklar karşısında pes etmez, başarısızlıklar karşısında yılmaz.
- Etkilidir: Sevgi ve saygı kazanmış biri olarak ifadeleriyle takipçilerini etkileyecek güce sahiptir.
- Adaletlidir: Liderlik yaptığı bireylere adil davranır, ödüllendirmeleri tarafsız bir şekilde yapar.
- Empati Kurar/Dinler: Başarılı bir ilerleyiş için kendini odağındaki insanların yerine koyma özelliğine haizdir. Amaç doğrultusunda doğru bir şekilde yol almak için de karşısındakileri dikkatlice dinler.
- Sıcakkanlı ve Alçak Gönüllüdür: Cana yakın bir kişiliğe sahip olup başkalarını küçümsemez, mütevazı bir duruş sergiler.
- Kavramsal Yeteneği Vardır: Strateji üretmede öne çıkan kavramsal yetenekle donatılmıştır.
Tüm bu özelliklerin yanı sıra liderler bir vizyon sahibidir, işinde uzmandır, kararlarını doğru ve hızlı bir şekilde alır, kendinin de değerlerinin de farkındadır, risklerden kaçmaz, öz güvenlidir, cesurdur, sabırlıdır, ayrıntıları gözden kaçırmaz, başarma isteğiyle doludur ve hiçbir zaman pozitif yönünden taviz vermez.
Liderliğin genel özelliklerine daha pek çok özellik eklenebilecek olsa da bilinmelidir ki bir liderin tarzı (geleneksel, otokratik, modern, karizmatik vb.); ortam, amaç ve takipçilere göre şekil alır. Diğer bir deyişle evrensel bir liderlik tarzı bulunmaz.
Makers Consulting olarak farklı yenilikçi kurumlara Yeni Nesil Liderlik Programları tasarlıyor ve kurumsal çalışanlar ile ister online ister offline şekilde uygulamaya devam ediyoruz. Detaylı bilgi için: [email protected]
LİDERLİK YETKİNLİĞİNİ GELİŞTİRMEK İÇİN
Liderliğin ne olduğuna ve bir liderin ne tür özelliklere sahip olduğuna değindikten sonra geriye tek bir soru kalıyor: Liderlik yetkinliği geliştirilebilir mi? Bu soruya verilecek yanıt oldukça net: Evet! Lider doğulsun ya da daha sonradan lider olunsun, liderlik yetkinliği geliştirilebilir bir yetkinlik olarak karşımıza çıkar. Peki nasıl?
Anıldığı gibi liderlik; amaç, ortam ve takipçilere göre değişiklik gösterir. Buna karşın bir liderin sahip olması gereken temel yetkinlikler, her liderlik tipi için geçerlidir. Liderlik tipine göre gelişim deneyim kazanılarak gerçekleşebilecekken temel yetkinliklerin nitelikli bir kurumdan eğitim alınarak geliştirilmesi mümkün. Tabii ki işin temelinde gelişmeyi istemek ve bu isteği gerçekleştirmek için çok çalışmak yatıyor.
Eğitim programlarının lider yetkinliklerinin geliştirilmesi adına dışarıdan bulunduğu katkıya ek liderler/lider adayları içsel bir yolculuğa da çıkmalı.
Bu yolculukta kişilerin uğrayacağı temel duraklara değinelim:
İlk ve en önemli durak, alçak gönüllülük durağı. Kitleleri ardından sürükleyen liderler, başarılarını alçak gönüllü ve mütevazı oluşlarına, takipçileriyle ilgilenip onları dikkatlice dinlemelerine ve hizmet etmeye duydukları isteği kaybetmemelerine borçlular. Bu nedenle alçak gönüllü olmak için çabalamalı ve hem kendini ifade ederken hem de takipçilerle iletişime geçerken bu özellik korunmalı.
“Başarılı bir lider”, her alanda yakalanan bir başarı hikâyesinin kahramanı değildir. Başarılı liderler, kendilerini iyi tanır ve yeterlilik seviyesini bilir. Güçlü olduğu yanlarını kullanarak başarıya ulaşan bu liderler, zayıf yanlarının da farkında olarak onları geliştirmenin yollarını arar, böylelikle başarı hikâyelerine yenilerini ekleme şansı yakalar. Dolayısıyla lider olma adaylarının eksi ve artı yanlarını bilmeleri ve bunlara göre hareket etmeleri gerekir.
Gerçek liderler, belirlemiş oldukları hedeflere ulaşmak ve hatta hedeflerine ulaşsalar dahi konumlarını sabit kılmak için araştırmalarından ve mücadelelerinden asla vazgeçmezler. Bu doğrultuda liderlik yetkinliğinin geliştirilmesi için her gün ilgili amaç doğrultusunda yeni adımlar atılmalı.
Liderler takipçilerini bir hedef uğruna harekete geçiren kişiler olduğundan bu hedefin gerçekleşme ihtimaline herkesten çok inanmalılardır ki takipçilerini de inandırarak başarıya ulaşabilsinler. Ufak bir tereddüdün bile liderin gözden düşmesine neden olabileceği unutulmamalı.
Liderlerin bitip tükenmeyen bir enerjiye sahip olması da genel özellikleri arasındadır. Bu enerji takipçilerinin de canlanmasına yaradığından liderlerin enerji yükseltecek aktivitelere zaman ayırması, diğer bir ifadeyle kendi mutlulukları adına iş dışında bir şeyle uğraşması önemlidir.
Liderleri yöneticilerden ayıran özelliklerin başında büyük hayaller kurmaları gelir. Korkmadan, gerçekleşmeme ihtimalini hiçe sayarak ve gerçeklik payını da göz ardı ederek kurdukları hayaller, liderlere başarı katar. Bu nedenle liderlik yetkinliğini geliştirmek isteyenlerin hayal kurması ve bu hayal için neden çabalaması gerektiğini tek tek belirlemesi tavsiye ediliyor.
Başarılı liderlerin verdikleri sözleri tutmadıkları görülmez. Bu nedenle kazanılan gücü elde tutmak için liderlerin gerçekleşmeyecek sözler vermemesi gerekir.
Liderlik yetkinliklerinin geliştirilmesi için alınan eğitim, başarılı bir lider tarafından içselleştirilir. Aynı durum, danışmanlardan alınan tavsiyeler için de geçerlidir. Yani, gelişim yolunda edinilen her bilgi lider tarafından soğurulmalı ve liderin kişiliğini yansıtacak nitelikte şekillendirilerek kullanılmalı.
İçsel yolculuğun son durağında ise verici olmak var. Başarılı bir lider olma yolunda kişilerin alan değil veren tarafta durması gerekir. Yani, başarılı olmak için takipçilerin başarılarına katkıda bulunmak.